Yaklaşan Shanghai Zirvesi bölgedeki yeni güç dengelerine ve rekabete sahne olacak
Bu yıl Shanghai İş Birliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi 15-16 Eylül tarihlerinde Özbekistan’ın Semerkant şehrinde gerçekleşecek. Üye ülkeleri temsilen 14 devlet başkanının katılacağı zirvede önemli projeler görüşülecek.
ŞİÖ zirvesinde Rusya Devlet Başkanı Putin ile Çin lideri Xi uzun zaman sonra ilk yüz yüze görüşecek. Xi’nin bu hafta ilk durağı 14 Eylül'de Kazakistan’da düzenlenen Dinler arası Diyalog Toplantısı olacak. Xi en son Ocak 2020’de Myanmar’ı ziyaret etmişti.
Semerkant'taki zirveyle beraber Örgütün başkanlığı Hindistan’a geçecek. 2023'teki zirve de burada yapılacak.
ŞİÖ dünyanın en büyük bölgesel organizasyonu olarak 34 milyon km² alanı ve Avrasya kıtasının yüzde 60'ını, dünya ekonomisinin yüzde 20'sini kapsıyor. Ayrıca 3 milyar nüfusu ile dünya nüfusunun yaklaşık yarısını teşkil ediyor. Üyeleri Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Hindistan ve Pakistan.
Bu zirvenin en önemli sonuçlarından biri İran’ın resmen üyeliğe kabulü olacak. İran, daha önce Afganistan, Beyaz Rusya ve Moğolistan ile birlikte gözlemci üyelerden biriydi. Türkiye ise Sri Lanka, Nepal, Kamboçya, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Diyalog Ortağı ülkeler arasında.
İran’ın katılımı bir yana Arap ülkelerinin de Örgüte ilgisi var. Suudi Arabistan, Katar ve Mısır’ın da diyalog ortakları arasına girmesi bekleniyor. Yine Bahreyn bu süreci başlatacak. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Irak ve hatta Suriye’de bunu istiyor.
Bu yönelimin en büyük sebebi şüphesiz ekonomi ve özellikle Çin ile yürütülen iş birliği. Körfez ülkelerinin enerji bazlı ekonomiden kurtulmak adına Çin ile proje bazlı iş birliği artıyor. En başta Suudi Arabistan’ın… 2005-2021 yılları arasında Çin 43,5 milyar dolarlık yatırım yaparken Suudi Arabistan ise Çin menşeli projelere yaklaşık 35 milyar dolarlık yatırıma yönelmiş durumda. Çin, ŞİÖ üye devletlere 85 milyar dolar yatırım yaparken 280 milyar dolar değerinde de kalkınma projesine imza attı.
Şu bir gerçek ki, Ukrayna Savaşı sebebiyle bölgede ağırlığını artıran en önemli ülke Çin.
Hem savaşın meydana getirdiği krizi kullanıyor hem de stratejik önceliğindeki projeleri hayata geçirme şansı buluyor. Batı'nın Rusya’ya yönelik yaptırımları ve enerji ambargosu Hindistan dışında en çok Çin’in işine geliyor.
Zirvede iki demir yolu hattı tartışılacak. Birincisi Rusya üzerinden Avrupa'ya uzanan mevcut hat, 2021 yılında bu ülkelere uzanan 75 milyar dolarlık ticaretin büyük bölümünü taşıyordu. Ancak bölge ülkelerinin alternatif hat isteği Çin’in de işini kolaylaştıracak gibi gözüküyor. Yeni hat, Türkmenistan, İran ve Türkiye’yi de içine alabilecek şekilde bir rota açarak ulaşımı sekiz gün kısaltacak. Bu hat üzerinde Rusya’nın olması planlanmıyor.
Bir diğer hat ise Özbekistan'ı Afganistan üzerinden Pakistan'a bağlamaya yönelik demir yolu projesi. Demir yolu önce Afganistan'ın kuzeyindeki Mezar-ı Şerif'e oradan da Kabil’i geçerek Pakistan'daki Peşaver'e bağlanacak. Bu hat Pakistan üzerinden bir denizcilik imkânı da sunuyor. Afganistan’daki karışıklık dikkat alındığında Orta Asya geçişli ilk hat daha yakın duruyor.
Ancak Özbekistan’ın bu zirvedeki önceliklerinden biri Afganistan’daki istikrarsızlığın ve insani dramın giderilmesi olacaktır. Bir süredir Ukrayna savaşıyla uğraşan dünyanın Afganistan’ı yeterince irdelemediği söylenebilir. Özellikle yaklaşan kış ayları ile birlikte ülke içerisinde sorunlar artacak ve transit ülkeler ciddi bir göç baskısıyla karşı karşıya kalacaktır.
Ve tabii Erdoğan-Putin görüşmesi son derece önemli olacak. Putin’in Türkiye’yi buraya özellikle davet etmesi boşuna değil. Bu çerçevede enerji fiyatlarında bir indirim olup olmayacağı, Suriye’deki olası operasyon ve Ukrayna’daki durum iki liderin en önemli başlıkları… Ukrayna’ya yönelik tahıl anlaşmasındaki bazı hususlar da açıklama yapılması öngörülüyor. Putin geçen hafta buradan çıkan tahıl ürünlerinin ancak üçte birinin ihtiyaç duyan ülkelere gönderildiğini iddia etmişti.
Kaynak: Habertürk / Prof. Dr. Kürşad Zorlu
