Son kitabım “Kuşak ve Yol”un içeriğini girişte şöyle açıklamıştım: “Bu çalışmanın temel hedefi, Kuşak ve Yol’un küresel problemler karşısında nasıl çözüm yolu olabileceğinin araştırılmasıdır. Kitapta üç temel tez ileri sürüyorum: (…) 3. Tez: Kuşak ve Yol İnisiyatifi, ‘birlikte kalkınma’ eksenli olarak rotaları üzerindeki sorunları çözecek, komşuluk ilişkilerini geliştirecek ve bölgesel barış projelerini hayata geçirecektir.” (Kuşak ve Yol, Büyük Avrasya Ortaklığı, Kırmızı Kedi, Eylül 2022)
İRAN-SUUDİ ARABİSTAN ANLAŞMASI
İşte Suudi Arabistan ve İran’ın 10 Mart’ta Çin’in arabuluculuğunda anlaşması, Kuşak ve Yol’un hayata geçirdiği barış projelerinden ilkidir ve çok önemlidir.
Bu barışa giden yolu anımsayalım:
– Çin, Suudi Arabistan’ın da bulunduğu bir grup ülkeyle, “Kuşak ve Yol Dijital Ekonomi Uluslararası İşbirliği Girişimi”ni başlattı (Kuşak ve Yol, s.51).
– Çin-Suudi Arabistan Yatırım İşbirliği Forumu, Kuşak ve Yol Girişimi ile Suudi Vizyonu 2030 arasındaki endüstriyel tamamlayıcılığı teşvik etti ve 28 milyar ABD Doları’ndan fazla değerde işbirliği anlaşmaları imzaladı (Kuşak ve Yol, s. 54).
– İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’nın üç temel rotasından biri, İran’dan geçen Güney Rotası’dır (Kuşak ve Yol, s.52) İran, Kuşak ve Yol’un hem kara hem deniz güzergâhlarında kritik önemdedir.
Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, Aralık 2022’de üç günlüğüne Suudi Arabistan’ı ziyaret etmiş, Körfez ülkeleri ve 21 Arap ülkesiyle iki zirve düzenlemişti. İlk kez düzenlenen Çin-Arap Ülkeleri Zirvesi’nin “Riyad Bildirisi” isimli sonuç bildirisinde, “sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için Arap ülkelerinin Kuşak ve Yol Girişimi’ne ortak olmasının” önemi vurgulandı. Çin-Körfez İşbirliği Zirvesi sonrası yayımlanan sonuç bildirisinde “Körfez ülkeleri ile İran arasındaki ilişkilerin iyi komşuluk ve içişlerine karışmama ilkesine uygun olarak yürütülmesi gereğine” işaret edildi. (Cumhuriyet, Ufuk Ötesi, 12.12.2022)
ÇİN’İN DIPLOMASİ ATAĞI
Görüldüğü gibi Riyad-Tahran barışının asıl kolaylaştırıcısı, Kuşak ve Yol’du.
Ama dahası da var: Çin (ve elbette Rusya), Suudi Arabistan ve İran’la hem ikili ilişkilerini derinleştirerek hem de bu ülkeleri liderlik ettikleri uluslararası örgütlere dahil ederek barışı adım adım inşa ettiler. Anımsayalım:
– Suudi Arabistan, Mayıs 2022’de Çin ve Rusya’nın liderlik ettiği “BRICS+ Diyalog Grubu” toplantısına katıldı.
– Suudi Arabistan, Shanghai İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) “diyalog ortağı” statüsünü aldı.
– İran, ŞİÖ’nün dokuzuncu üyesi oldu. Çin’in son dönemde çok önemli diplomatik hamleler yaptığı görülüyor. Önemi nedeniyle onları da yeniden anımsayalım:
– Çin, 12 maddelik bir barış planı önerisiyle ABD’nin Ukrayna’da “uzun savaş stratejisi” izlemesinin önüne geçmeye çalışıyor.
– Çin, ABD’nin işgal ettiği Suriye topraklarından çıkmasını isteyerek, Suriye’de siyasi çözümün sağlanması için bastırıyor.
– Çin, “Türkiye, İran ve Rusya”nın oluşturduğu (ve Ankara-Şam normalleşmesiyle Suriye’nin de dahil olacağı) Astana Platformu’na “gözlemci üye” olmak istiyor.
Çin’in tüm bu hamleleri ve son aylarda çeşitli bölgesel ve küresel sorunlarda aldığı inisiyatif şu gerçeğe işaret ediyor: Uluslararası ilişkiler düzeni çok kutupluluk temelinde adım adım yeniden inşa oluyor.
Kaynak: Cumhuriyet / Mehmet Ali Güller
