CGTN / Keith Lamb
Çin Başbakanı Li Keqiang Kamboçya’da Doğu Asya iş birliği liderler toplantısına katılırken, güçlü “Çin-Kamboçya dostluğu” çağrısında bulunan bir makale yayınladı. Uzun zamandır stratejik ortak olan iki ülke arasındaki duygular zaten sağlam. Bunu dağ kadar büyük altyapı yatırımları, artan iki yönlü ticaret ve sembolik iyi niyet jestleri kanıtlıyor.
Küresel Güney’deki birçok ülke gibi Kamboçya, Çin’in eski sömürgeci modelden, egemenlikle ilgili konulara katılmama temeline dayalı kazan-kazan kalkınması lehine kaçınan yeni kalkınma tarzının mucizesini kabul ediyor. Kamboçya kendi başına kısmen eşitsiz gelişmeden yararlanan büyük güçlerin sonucu olan yoksulluktan kurtulmakta zorlanacaktır. Dünyanın bazı kesimleri ekonomileri etrafında duvar örerken Çin sadece zenginlere değil, aynı zamanda Kamboçya gibi ülkelere ve Küresel Güney’e de yararlı olan ticaretin daha fazla serbestleştirilmesine ve küreselleşmeye bağlı kaldı.
ÇİN’İN “KALKINMA BARIŞ GÖNÜLLÜLERİ”
Kamboçya, Kuşak ve Yol İnisiyatifi çerçevesindeki iş birliği sayesinde Çin’in “kalkınma barış gönüllüleri” konusundaki uzmanlığını aynı zamanda ekonomiyi de sırtlayan altyapı temellerini akmak için kullandı. Kamboçya’nın başkenti Phnom Penh yakınlarda, ülkenin ilk otoyolu ile uluslararası derin su limanı eyaleti Preah Sihanouk’a bağlandı. Bu yol yolculuk süresini 5 saatten iki saate indirdi. Yolculuğu hızlandırmak kamyonlar günde üç kez ileri geri yük taşıdıkları için ekonomiyi teşvik etti. Bu modern otoyola bakarsak, içinden geçtiği tropik çeltik tarlalarıyla keskin bir zıtlık oluşturuyor. İlk bakıştaki güzelliğine rağmen, insan çok az böyle bir altyapı manzarasını manzarayla nadiren bütünleştirdiği için bir altüst oluş duygusu yaşanıyor. Bu duygu uzun zamandır küresel düzeydeki diğer hayati aktörlerle iş birliği ile çok az şey başarıldığı için ve sonuçta insanlar bu kalkınma tarzını görmedikleri için ortaya çıkıyor.
Bu benzeri görülmemiş kalkınma tarzınım devam edeceğini söylemeye gerek yok. Kamboçya'yı gelecek birkaç on yılda bir ekonomik dinamizm merkezine dönüştürecek daha çok sayıda büyük ölçekli Kuşak ve Yol İnisyatifi projesi var. Kamboçya’nın başkenti Phnom Penh ve Siem Reap kenti yeni uluslararası havaalanları açıyor. 2050’ye gelindiğinde, genişletilmeye devam edecek olan Phnom Penh uluslararası havaalanının 20 milyon yolcuya hizmet vermesi bekleniyor. Kamboçya kadar küçük bir ülke için bu, bu büyüklükte rakamların 2021’ de en yoğun 50 havaalanının başında geldiği dikkate alınırsa, dikkate değer olacak.
ÇİN-KAMBOÇYA İŞ BİRLİĞİ
Çin-Kamboçya iş birliği somut ve ölçülebilir sonuçlara dayanıyor, boş dogmatik ideolojiye değil. Ülkeler birlikte kendilerini yoksulluktan kurtarırken “Çin tehdidi” propagandası giderek daha boş hale geliyor ve bu yüzden, Cambridge Üniversitesinin ekimde yayınladığı bir rapora göre, dünyanın çoğunluğunu oluşturan Küresel Güney şimdi Çin’e Amerika Birleşik Devletleri’nden (ABD) daha iyi bakıyor. Çin kendi kalkınma modelini ya da ideolojisini dünyanın geri kalanına zorla ihraç etmezken, Kamboçya dâhil birçok ülke Çin’in kalkınma modellerinden ders çıkarıp bunları uyguluyor. Çin’in başarısındaki bu tür metotlardan birisi güney Çin’in Guangdong eyaletinin Shenzhen kentindeki gibi özel ekonomik bölgelerin (SEZ) kullanılmasıdır. Bu bölgeler teknolojik sıralamada yükselmek ve iş ve eğitim fırsatları sağlamak için kullanılabilecek yabancı sermayeye ayrıcalıklar sunuyor.
Kamboçya’daki Çin yatırımı Sihanoukville SEZ’inde, bütün dünyadan şirketlerin 170 fabrikası var ve bu Kamboçya’nın küresel tedarik zincirleri içindeki konumunu güçlendirdi. Bu SEZ sadece giysi değil, aynı zamanda fotovoltaik malzemeler ve makine dâhil yüksek teknoloji ürünü mallar da üretiyor. Sonuç olarak bu SEZ sadece 30 bin Kamboçyalının geçimini sağlamıyor. Daha çok Kamboçya’nın teknolojideki uygun yerini bulabilmesi ve dünya standartlarında ülke içi endüstriler kurmasına imkân tanıyacak bazı önde gelen teknolojik sırları da öğrenmesini sağlıyor.
BARIŞ VE REFAH RUHU
Örneğin, Çin Kamboçya’nın ihraç ettiği değirmenlenmiş pirincin yüzde 45’ini satın alıyor. Bu ticarete iki yönlü işliyor. 2020’de salgın sırasında Kamboçya’nın da üye olduğu ASEAN 732 milyar dolarlık bir ikili ticaret cirosu ile Çin’in en büyük ikili ticaret ortağı olarak AB’yi geride bıraktı. Dolayısıyla, Çin-Kamboçya iş birliğinden söz ettiğimiz zaman bu, barış ve refahla tanımlanan gelecekteki çok kutuplu dünya düzenini hayalini içeren daha geniş Doğu Asya'nın yükselişi bağlamı içindeki bir iş birliğidir. Barış ve refahı başarmak için dengeli ve somut bir kalkınmanın olması şart.
Barış ve refahın bir ruhu varken, bu dünya dışı ya da görünmez değildir, bu ruh görülebilir ve dokunulabilir, ortaya konulabilir. Bu nedenle Li Çin-Kamboçya kardeşliğinden bu kadar önemle bahsederken sayısız somut başarıyı örnek gösterebildi. Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in Kamboçya ana kraliçesi Norodom Monineath Sihanouk’a 2020’de Çin Halk Cumhuriyeti dostluk madalyası vermesinin nedeni Çin-Kamboçya kardeşliğinin başarılarıdır. Benzer iş birliği tarzı Güney Asya’nın diğer bölgelerinde de görülüyor. Bazıları Çin'le iş birliğinden geri adım atarken, Kamboçya’nın ve Güney Doğu Asya'nın geri kalanının eğilimi iş birliğini artırmak olacak. Bunun olmasının tek nedeni, bütün tarafların barış ve refah için sürdürmeye hazır olduğu kazan-kazan sonuçlarını göstermeye yol açmasıdır.
