Çok kutupluluk, “bölgesel işbirliği platformları” inşasını kolaylaştırıyor. Bölgesel işbirliği platformlarının inşası da çok kutupluluğu pekiştiriyor ve derinleştiriyor.
Bu eğilim aynı zamanda ABD emperyalizminin hegemonyasını da zayıflatıyor. Emperyalist ABD’nin hegemonyası zayıfladıkça, devletler “çok taraflı” politikalar izleyebilme olanağına kavuşuyor ve “bölgesel işbirliği platformları” inşa ediyor.
Yani güç ilişkileri, birbirini etkileyerek, birbirine hem neden hem sonuç olarak, ilerliyor…
ÇİN’LE ORTADOĞU’DA YENİ BİR ÇAĞ
Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Suudi Arabistan ziyareti de buna örnek oldu. Çin’in Körfez ve Arap ülkeleriyle düzenlediği zirveler, bölgemiz açısından yeni bir süreci başlattı.
Bu ziyaretin ve zirvelerin anlamını Cumhuriyet gazetesinde iki ayrı yazıyla ele aldığım için tekrar etmeyeceğim ama birkaç vurgu yapmalıyım: ABD Başkanı Joe Biden 5 ay önceki Suudi Arabistan ziyaretinde “Ortadoğu’da Rusya ve Çin’e, dolduracak boşluk bırakmayacağız” demişti (AA, 16.7.2022). 5 ay sonra Suudi Veliaht Prensi Selman, “Çin’le işbirliği yeni bir tarihi çağ başlattı” diyor.
Şöyle ki Çin ve Rusya boşluk doldurmuyor zaten, ABD’nin boşluğu, bölge ülkelerin egemenliklerini ellerine almasıyla kendileri tarafından dolduruluyor. ABD’nin bölgedeki nüfuzu azaldıkça, bölge ülkelerinin egemenliği güçleniyor; bölge ülkeleri egemenliklerini artırdıkça ABD’nin nüfuzu kırılıyor. Çin ve Rusya bu ilişkide “boşluk doldurma” değil, süreci hızlandırma faktörü…
TEMEL ASTANA PLATFORMU
Başlarken “Çok kutupluluk, ‘bölgesel işbirliği platformları”’ inşasını kolaylaştırıyor” demiştik. İşte bunlardan bir diğeri de 6’lı Transkafkasya Platformu’dur.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ifadesiyle o platform şu: “Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in önerisi, Sayın Putin’in, Sayın Cumhurbaşkanımızın ve diğer liderlerin desteklemesiyle ‘3 artı 3 formatında’ Güney Kafkasya’yla ilgili bir işbirliği planlıyoruz” (Hürriyet, 30.1.2021).
Aslıdan bu “3+3” platformu, çok daha öncesinde, 90’ların sonunda İranlı bir yetkili tarafından da önerilmişti. Ancak hayata geçebilmesi 20 yılı aldı.
20 yıl gecikmenin pek çok nedeni var elbette: 20 yıl önce emperyalist ABD’nin hegemonyası altında tek kutuplu bir dünya vardı. ABD’nin Kafkasya’da güçlü nüfuzu vardı. ABD Gürcistan’da darbe yapıp Rusya’ya karşı Amerikancı bir yönetim hayata geçirebiliyordu vb.
Şimdi şartlar değişti: Çok kutuplu bir dünya inşa oluyor. ABD ve AB’nin Kafkasya’daki nüfuzu kırılıyor. ABD’nin Gürcistan’daki darbe yönetimi yıkıldı vb.
Bunlara eklememiz gereken en önemli etken de şu tabii: Bu platformun omurgasını Suriye’de ABD’siz çözümü hedefleyen üç ülke, Rusya, İran ve Türkiye’nin Astana Platfomu oluşturdu. Yani 6’lı Transkafkasya Platformu, Astana Platformu’ndan doğmuştur ve onun genişletilmiş halidir.
İKİNCİ TOPLANTI HAZIRLANIYOR
Astana Platformu’nun, daha doğrusu platformun iki üyesi olan Türkiye ile Rusya’nın işbirliği, Kafkasya’daki en önemli sorunlardan biri olan Dağlık Karabağ sorununa büyük oranda Azerbaycan lehinde çözüm getirdi. Azerbaycan, işgal altındaki topraklarının büyük kısmını kurtardı.
İşte 6’lı Kafkasya Platformu da, fiilen bu sorunun çözümü sürecinde ve çözümün üzerinden yükselebildi. Çavuşoğlu’nun belirttiği gibi Aliyev önerdi, Erdoğan, Putin ve diğer liderler onayladı. Ardından platform inşa olmaya başladı.
6’lı Transkafkasya Platformu ilk toplantısını 10 Aralık 2021’de Moskova’da, dışişleri bakanları düzeyinde yaptı.
Şimdi 6 ülkenin yetkililerinin, ikinci toplantı için hazırlık yaptığını öğrenmiş bulunuyoruz. Rusya’nın TASS ajansına konuşan Rusya Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Deniz Gonchar “Şu anda ikinci bir 3+3 formatlı toplantı düzenlemek için çalışmalar sürüyor. Bunun önümüzdeki aylarda gerçeklemesini bekliyoruz” dedi.
EN ÇOK ERMENİSTAN’A YARAYACAK
6’lı Transkafkasya Platformu’nun ikinci toplantısı, kuşkusuz platformu öncelikle kurumsallaştıracaktır.
ABD’nin Ukrayna’nın ardından Gürcistan üzerinden Rusya’ya ikinci bir cephe açmak istediği, bölgede etkisini sürdürebilmek için Azerbaycan-Ermenistan barışına fiilen karşı olduğu, dahası Çin’in liderlik ettiği Kuşak ve Yol inisiyatifinin orta koridor güzergahı olan bölgede ulaşım ve enerji nakil hatlarının inşasına karşı olduğu şartlarda 6’lı Transkafkasya Platformu’nun toplanması kritik önemde olacak.
Ve bu işbirliği süreci, en çok da Ermenistan’a yarayacak. Ermenistan yetkililerinin ABD ve AB emperyalizmi ile Ermeni diasporasının güdümünden çıkabilmesi ve Azerbaycan’la tam bir barışa varabilmesi, ülkeyi yalıtılmışlığından kurtaracak ve hızla kalkınmasını sağlayacak.
Özetle bölgesel işbirliği platformları, ABD’nin etkisini kırarak, bölgelerin gelişimini sağlayacak.
Mehmet Ali Güller
